Sejarah basa Bali
Basa
Bali inggih punika silih sinunggil basa daerah ring panegara Indonesia, sane
kapiara becik olih krama Baline. Basa Baline taler kabaos basa ibu, kabaos basa
ibu santukan basa Baline sampun kanggen olih krama Baline ngawit wawu embas sane
pinaka sarana komunikasi ring sajeroning aktivitas krama Baline, nika mawinan
basa baline kabaos sarana pendukung kebudayaan Bali sane tetep ajeg taler
lestari ring Bali.
Basa
Baline madue variasi sane karasayang meweh, santukan basa Baline madue sor-singgih sane katentuang olih
pawicara, lawan wicara taler napi sane jagi kabaosang. Manut ring sejarah
perkembangannyane basa Baline kakepah dados tigang dimensi, minakadi dimensi temporal,
dimensi regional taler demensi sosial.
1) Variasi
Temporal basa Bali malih kakepah dados tigang soroh, sane kapertama basa Bali
Kuna, basa Bali Tengahan taler basa Bali Kepara.
ü Manut
ring sejarah basa Bali sane sampun kabaos ring dimensi temporal, basa Bali Kuna
pinaka basa Bali sane pinih kuno ring Bali sane akeh kanggen sajeroning
prasasti. Prasasti sane pinih kuno puniki mawasta prasasti Sukawana sane
matahun saka 804 (tahun Masehi 882). prasasti puniki mabasa Bali Kuna, sane
kakawitin antuk “yumu pakatahu”. Prasasti puniki nenten maosang indik parab
sang raja, nanging prasasti Bali Kuna sane pinih muda matahun saka 994 (tahun
masehi 1072) sane maosang parab raja “Anak Wungsu”. Ri kala punika basa Jawa
Kuna akeh kanggen mabebaosan sajeroning aktivitas kramane. Basa Jawa Kunane nampak
mengkristal ri kala kapemerintahan Sri Gunapriya Dharmapatni. Ri kala punika
sajeroning prasasti sampun akeh nganggen basa Jawa Kuna.
ü Basa
Bali Tengahan inggih punika basa Bali sane kanggen ri kala basa Bali Kuna lan
basa Bali Kepara. Basa Bali Tengahan puniki taler kabaos basa Kawi Bali, kabaos
basa Kawi Bali santukan basa Bali Tengahan puniki akeh kanggen olih para
pangawi utawi pujangga Bali. Basa Bali Tengahan mawit saking campuran basa
Sansekerta, basa Jawa Kuna, basa Jawa Tengahan, taler mawit saking basa Bali
Kepara. Basa Bali Tengahan puniki kanggen sajeroning prasati-prasasti,
filsafat, usada, keagamaan lan sastra, taler kanggen sajeroning seni, minakadi
seni topeng, prembon lan wayang.
ü Basa
Bali Kepara utawi basa Bali Baru inggih punika basa sane kanggen olih
masyarakat Bali sane magenah ring Bali utawi magenah ring luar Bali. Basa Bali
Kepara kanggen ring sajeroning aspek kehidupan krama Baline sane resmi utawi
nenten resmi, lisan utawi tulis. Naskah-naskah sane mabasa Bali akeh katemuang ring sejeroning lontar , buku, taler majalah. naskah lontar katulis nganggen aksara Bali. Naskah sane marupa buku,
majalah katulis nganggen aksara Latin.
Sasuratan lontar ngenenin indik babad, awig-awig, peparikan, geguritan,
tantri , taler satua-satua. Manut ring
perkembangannyanne, basa Bali akeh keni pengaruh basa sansekerta, basa Jawa, basa Melayu, basa Arab,
basa Belanda, miwah sane lianan
2) Dimensi Regional
basa Bali malih kakepah dados kalih dialek, dialek Bali Aga taler dialek Bali
Dataran
ü Manut
ring geografisnyanne, Dialek Bali Aga kakepah dados tetiga minakadi: (1) Dialek
Bali Aga Timur (Tenganan, Bugbug, Sukawana, Kedisan, Sembiran. (2) Dialek Bali
Aga Tengah (Seminyak) (3) Dialek Bali Aga Barat (Sepang lan Bantiran).
3) Dimensi Sosial ngenenin indik sor-singgih basa, sane kanggen mabebaosan
teken tri wangsa sane wenten ring Bali.
Basa Baline madue bentuk lisan taler
bentuk tulis. Tata tulis basa Bali kabaos pasang aksara Bali. Pasang aksara Bali wenten kalih, inggih punika:
pasang aksara Bali taler pasang aksara Bali Latin. Pasang aksara Bali inggih punika tata cara
nyurat basa Balli nganggen aksara Bali.
Pasang aksara Bali Latin inggih
punika tata cara nyurat basa Bali nganggen aksara
Latin.
Sejarah Aksara Bali.
Aksara
Baline mawiwit saking India, sane ngranjing ka Indonesia miwah ka Bali
nyarengin pengaruh Hindune. Manut buku Pedoman Pasang Aksara Bali sane
kamedalang antuk Dinas Kebudayaan Provinsi Bali warsa 2002, aksara sane pinih
kuna ring India mawasta Aksara Karosti. Selannturnyane ring India Utara metu
wenten aksara dewanegari sane kanggen nyuratang basa sansekert, ring India
Selatan wenten aksara Pallawa sane kanggen nyuratang basa Pallawa.
Aksara dewanegari miwah pallawa
punika sane nglimbak ka Indonesia. Pinaka cihna panglimbaknyane ring Indonesia,
kapertama kakeniang ring Kutai (Kalimantan Timur) sajeroning yupa sane masurat
aksara Dewanegari. Ring Bali, kakeniang stupa-stupa alit ring Pura Penataran
Sasih (Pejeng), sane masurat aksara Pradewanegariutawi siddhamatrka. Ring
Blanjong Sanur taler kakeniang prasasti marupa tugu peringatan Sri Kesari
Warmadewa sane masurat kalih aksara,
inggih punika ring sisi kiwa masurat aksara Dewanegari miwah ring sisi
tengannyane masurat aksara Bali Kuna.
Salanturnyane ring Bali nglimbak
taler aksara Pallawa miwah aksara semi pallawa. Aksara semi pallawa puniki
raris nedunang aksara Kediri kwadarat. Saking Kediri Kwadrat puniki raris tedun
aksar Jawi miwah Bali.
Manut
ring Jenisnyane, aksara Bali wenten patpat soroh minakadi: aksara wreastra,
aksara swalalita, aksara wicaksana taler aksara modre. Manut ring
kawigunannyane aksara Bali kakepah dados kalih soroh inggih punika: aksara
wreastra taler aksara swalalita.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar